Konwencja ATP w praktyce – poradnik dla przewoźników

Transport żywności to nie tylko kwestia logistyki – to również odpowiedzialność za zdrowie ludzi, jakość produktów i reputację firmy. Kiedy zaś towary przekraczają granice, pojawiają się dodatkowe wymogi do spełnienia. Jedną z kluczowych regulacji, która porządkuje zasady przewozu łatwo psujących się produktów, jest Konwencja ATP – międzynarodowa umowa określająca, jak powinien wyglądać transport żywności wymagającej kontrolowanej temperatury.

W tym artykule w prosty sposób wyjaśniamy, kiedy stosuje się ATP, które produkty i środki transportu jej podlegają, kto potrzebuje certyfikatu oraz jakie ryzyko niesie niespełnienie jej wymogów. Krótko mówiąc – wszystko, co musi wiedzieć przewoźnik, by bezpiecznie i legalnie wozić żywność za granicę.

Czym jest Konwencja ATP?

Konwencja ATP, czyli Umowa o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów, to międzynarodowy dokument regulujący zasady przewozu towarów spożywczych, wymagających stałej kontroli temperatury, między państwami-sygnatariuszami. Została podpisana w 1970 roku w Genewie pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych, a w życie weszła w 1976 roku. Polska jest jej stroną od 1984 roku.

Celem ATP jest zapewnienie, że żywność przewożona między państwami dotrze do odbiorcy świeża, bezpieczna, bez ryzyka pogorszenia jej jakości na skutek niewłaściwego transportu. 

Umowa precyzuje m.in.:

• dopuszczalne temperatury przewozu poszczególnych grup towarów,
• wymogi wobec konstrukcji i wyposażenia stosowanych środków transportu,
• procedury oceny zgodności z normami izolacyjnymi,
• sposoby testowania i kontrolowania działania urządzeń chłodniczych i grzewczych.

Konwencja obejmuje więc zarówno wytyczne ustalające, w jakich warunkach termicznych można przewozić konkretne produkty, jak i wskazujące, które środki transportu mogą być w tym celu używane. Szczegółowo opisuje klasyfikację pojazdów, kryteria dopuszczenia do przewozu, a także procedury pomiarowe i kontrolne, które pomagają utrzymać jednolite standardy w międzynarodowym transporcie chłodniczym.

Co ważne, Konwencja ATP jest stale aktualizowana – zmiany są opracowywane przez specjalną grupę roboczą działającą w ramach ONZ, która uwzględnia rozwój technologiczny oraz nowe wyzwania branży.

Dla firm transportowych ATP to nie tylko dokument techniczny – to również gwarancja zgodności z międzynarodowymi wymogami i często warunek konieczny podczas współpracy z dużymi producentami i sieciami handlowymi – również krajowymi, o czym przeczytasz w następnej części artykułu.

Kiedy stosuje się umowę ATP?

Umowa ATP ma zastosowanie w przypadku odpłatnego międzynarodowego transportu żywności, która łatwo traci jakość pod wpływem niewłaściwej temperatury. Mówiąc konkretnie – stosowanie przepisów ATP jest obowiązkowe, jeśli miejsce załadowania towaru i miejsce jego wyładowania znajdują się w dwóch różnych państwach, a kraj, w którym dokonany zostanie wyładunek, jest stroną Konwencji. Taki przewóz może odbywać się na własny rachunek lub na rzecz osób trzecich.

Rodzaje transportu objęte umową to:

• transport drogowy,
• transport kolejowy,
• przewóz łączony – gdy realizowany jest obydwoma tymi rodzajami transportu,
• krótki transport morski – o ile odbywa się na odległość mniejszą niż 150 km, jeżeli towar zostaje dostarczony bez przeładunku za pomocą środków transportu używanych w przewozie lądowym (kolej lub/i pojazd samochodowy) bądź przewóz morski zostaje wykonany między dwoma takimi przewozami lądowymi.

Choć Konwencja ATP dotyczy międzynarodowych przewozów artykułów żywnościowych, w niektórych sytuacjach stosuje się ją także w kraju – nie z obowiązku prawnego, ale ze względu na wymagania stawiane przez klientów, np. duże sieci detaliczne. Dla nich certyfikat ATP bywa potwierdzeniem jakości usług transportowych, nawet jeśli trasa kończy się i zaczyna w obrębie tego samego państwa.

Przypadki, gdy konwencja ATP nie obowiązuje

Nie każdy transport żywności podlega przepisom ATP. Choć zasady tej umowy są szeroko stosowane, istnieją sytuacje, w których nie są wymagane. Kiedy dokładnie?

• Transport krajowy – jeżeli przewóz odbywa się wyłącznie w obrębie jednego kraju, przepisy ATP nie obowiązują formalnie.
• Transport morski – ATP nie dotyczy transportu morskiego (również w przypadku wspomnianej odległości mniejszej niż 150 km, jeśli nie jest częścią dłuższego łańcucha związanego z przewozami lądowymi).
• Produkty nieobjęte umową – niektóre towary, mimo że są spożywcze, nie podlegają ATP. Dotyczy to np. żywych ryb i mięczaków oraz produktów w pełni przetworzonych (np. wędzonych, solonych, suszonych czy sterylizowanych), które nie wymagają kontrolowanej temperatury.
• Inne niż spożywcze towary wrażliwe termicznie – choć leki, kwiaty czy kosmetyki również potrzebują stabilnych warunków, nie zostały objęte ATP, ponieważ nie są artykułami żywnościowymi wymienionymi w załącznikach do umowy.

Zawsze warto dokładnie sprawdzić, czy dany towar rzeczywiście wymaga zgodności z Konwencją ATP. Pozwoli to uniknąć niepotrzebnych nieprawidłowości podczas przewozu.

Może zainteresuje Cię również: Tablica ADR – substancje niebezpieczne i ich numery rozpoznawcze >>>

Jakie produkty podlegają Konwencji ATP?

Konwencja ATP precyzyjnie określa, które artykuły żywnościowe podlegają jej przepisom i muszą być przewożone w odpowiednio kontrolowanych warunkach. Są to produkty wrażliwe termicznie – czyli takie, które łatwo się psują, tracą jakość lub stwarzają zagrożenie dla zdrowia, jeśli podczas przewozu nie została im zapewniona odpowiednia temperatura.

Do tej grupy należą m.in.:

• mięso i produkty mięsne – np. świeże, mielone, czerwone, drobiowe, dziczyzna, wędliny,
• ryby i produkty rybne – np. mrożone i świeże ryby, mięczaki, skorupiaki,
• mleko i artykuły mleczne – np. kefir, śmietana, jogurt, sery, masło,
• produkty mrożone – np. lody, mrożone warzywa i owoce, półprodukty gotowe do spożycia,
• owoce i warzywa.

Każdy z tych produktów posiada przypisaną maksymalną temperaturę przewozu, która musi być bezwzględnie przestrzegana. Lista produktów została jasno określona w załącznikach do Konwencji.

Jakie wymogi ATP muszą spełniać środki transportu?

Konwencja ATP wprowadza jasne wytyczne dotyczące specjalnych środków transportu przeznaczonych do przewozu produktów wrażliwych na temperaturę. Kluczowe rolę odgrywają tu zarówno konstrukcja pojazdu, jak i jego wyposażenie, ponieważ to właśnie one determinują utrzymanie odpowiednich warunków przewozu – zgodnych z przepisami umowy.

Wymagania techniczne koncentrują się głównie na:

• Izolacji cieplnej – nadwozie musi być odpowiednio odizolowane od warunków zewnętrznych, by utrzymać stałą temperaturę w środku. Wymagana jest określona grubość ścian i niska wartość współczynnika K, czyli współczynnika przenikania ciepła – szczególnie w pojazdach o szerokości większej niż 2,5 metra – by spełnić normy izolacyjne określone w przepisach ATP.
• Urządzeniu chłodniczym lub grzewczym – w takich środkach transportu urządzenia chłodnicze oraz grzewcze powinny zapewniać stabilne warunki temperaturowe, niezależnie od warunków zewnętrznych i długości trasy.
• Systemach kontrolnych – wymagane są rejestratory temperatury i alarmy, które informują o przekroczeniu dopuszczalnych granic temperaturowych.

Konwencja ATP obejmuje następujące pojazdy wykorzystywane do przewozu artykułów szybko psujących się:

• Izotermiczne – wyposażone w izolację, ale bez aktywnego chłodzenia.
• Chłodnie – np. z mechanicznym agregatem sprężarkowym i zdolnością do utrzymywania określonego zakresu temperatur.
• Lodownie – z pasywnym źródłem chłodu, jak lód czy suchy lód.
• Ogrzewane środki transportu – zapewniające temperatury dodatnie, nawet przy bardzo niskiej temperaturze otoczenia. Kluczowym elementem wyposażenia takiego pojazdu jest urządzenie grzewcze, pozwalające na utrzymanie wymaganych warunków temperaturowych wewnątrz przestrzeni ładunkowej.
• Pojazdy z systemem kombinowanym – zdolne zarówno chłodzić, jak i ogrzewać ładownię. Tego typu środki transportu są wyposażone jednocześnie w urządzenie grzewcze, jak i układ chłodniczy, dzięki czemu mogą utrzymać wymagane warunki temperaturowe niezależnie od pory roku czy rodzaju przewożonego towaru.

Wszystkie z nich muszą spełniać określone normy specjalnych środków transportu, zawarte w załącznikach do konwencji ATP.

Wymagane są też znaki rozpoznawcze, które jednoznacznie identyfikują klasę pojazdu i jego zdolność do utrzymywania właściwych warunków termicznych.

➡ Wypróbuj HOGS Maps przez 14 dni za darmo i planuj transport bez stresu!

Obowiązki kierowcy i personelu transportowego

Spełnienie wymogów ATP to również codzienne działania ludzi, którzy odpowiadają za transport. Kierowcy i osoby mające kontakt z ładunkiem muszą przestrzegać określonych zasad, które wpływają na bezpieczeństwo i jakość przewożonej żywności.

Ich obowiązki realizowane są w następujący sposób:

• Przygotowanie pojazdu przed załadunkiem – skrzynia ładunkowa musi zostać przez personel dokładnie umyta i zdezynfekowana, by uniknąć zanieczyszczenia produktów. Następnie utrzymywanie odpowiednich warunków termicznych podczas przewozu wymagane jest od kierowcy i polega m.in. na stałym monitorowaniu działania urządzeń.
• Sprawdzenie temperatury – przed wyruszeniem w trasę należy upewnić się, że w ładowni panują odpowiednie warunki, a system chłodzenia lub ogrzewania działa prawidłowo.
• Obsługa rejestratora temperatury – dane z jego pomiarów należy przechowywać i okazywać w razie kontroli. W zależności od długości trasy pomiary powinny być wykonywane co 5, 15 lub 60 minut.
• Higiena personelu – każdy pracownik mający kontakt z ładunkiem musi posiadać aktualne badania sanitarno-epidemiologiczne.

To właśnie te codzienne czynności – choć często niedostrzegane – istotnie decydują o tym, czy transport spełnia ustalone standardy, a produkt dotrze do odbiorcy w oczekiwanym stanie.

Certyfikat ATP – kto go potrzebuje i jak go zdobyć?

W międzynarodowym przewozie szybko psujących się artykułów żywnościowych certyfikat ATP jest obowiązkowy. Potwierdza, że środek transportu spełnia wymagania konwencji – zarówno konstrukcyjne, jak i temperaturowe.

W Polsce dokument wydaje Centralny Ośrodek Chłodnictwa „COCH” w Krakowie – instytucja upoważniona do tego przez administrację rządową. Procedura obejmuje złożenie wniosku i ocenę techniczną pojazdu. Certyfikat ważny jest przez 6 lat, z możliwością jego przedłużenia. Musi być zawsze przewożony wewnątrz środka transportu. Znajdują się na nim informacje, które mogą być sprawdzane podczas kontroli.

Bez ważnego certyfikatu pojazd nie może brać udziału w międzynarodowym przewozie wykonywanym z zachowaniem zasad Konwencji ATP.

Konsekwencje braku zgodności z Konwencją ATP

Nieprzestrzeganie przepisów Konwencji ATP niesie za sobą poważne skutki – od kar finansowych po utratę możliwości prowadzenia transportu międzynarodowego. W Polsce za brak ważnego certyfikatu lub niespełnienie wymagań technicznych grożą grzywny sięgające kilku tysięcy złotych, a w innych krajach mogą być jeszcze wyższe.

Jeśli pojazd nie zapewnia odpowiednich warunków zachowania jakości artykułów spożywczych – np. nie działa agregat, izolacja jest niesprawna, rejestrator temperatury nie funkcjonuje prawidłowo – konsekwencją może być cofnięcie ładunku, jego zniszczenie lub zatrzymanie pojazdu. Takie naruszenia czasem prowadzą do utraty certyfikatu ATP i zakazu wjazdu do niektórych państw.

Oprócz strat formalnych i finansowych dochodzą szkody wizerunkowe – niezadowolenie klientów, opóźnienia czy reklamacje mogą znacznie osłabić pozycję firmy na rynku.

Podsumowanie

Konwencja ATP to o wiele więcej niż zwykły zbiór formalnych przepisów – to praktyczne narzędzie, które pomaga firmom transportującym żywność szybko psującą się sprawnie funkcjonować na międzynarodowym rynku. Jej głównym celem jest ochrona jakości towaru podczas przewozu oraz zagwarantowanie, że warunki transportu spełniają jasno określone normy.

Upewnianie się, które produkty podlegają ATP – np. głęboko mrożone produkty żywnościowe – i jakie standardy transportowe muszą zostać spełnione, to podstawowy obowiązek każdego przewoźnika. Prawidłowe wdrożenie zasad ustalonych umową przekłada się nie tylko na bezpieczeństwo żywności, ale również na wiarygodność i reputację firmy, zwiększając jej konkurencyjność i otwierając drogę do współpracy z najbardziej wymagającymi partnerami handlowymi.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Co oznacza skrót ATP?

ATP to skrót od francuskiej nazwy Accord relatif aux transports internationaux de denrées périssables et aux engins spéciaux à utiliser pour ces transports, co oznacza Umowę o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów. Konwencja określa warunki przewozu takich produktów oraz konieczne wyposażenie transportowe zawierających ładunek pojazdów.

Czy certyfikat ATP jest obowiązkowy?

Tak – w przypadku międzynarodowego transportu towarów objętych konwencją ATP, certyfikat jest wymagany. Jest sprawdzany podczas kontroli zgodności warunków przewozu z ustalonymi przez umowę wymogami technicznymi. W transporcie krajowym jego posiadanie może być dobrowolne, choć często jest wymagane przez zleceniodawców.

Kiedy umowa ATP nie ma zastosowania?

Nie ma zastosowania podczas przewozu produktów nienależących do grupy szybko psujących się świeżych lub mrożonych artykułów żywnościowych. Jej zapisy nie obowiązują też (choć można korzystać z jej zasad dobrowolnie) w transporcie krajowym oraz międzynarodowym transporcie morskim – z wyjątkiem morskiego o odległości poniżej 150 km, gdy towar zostaje dostarczony bez przeładunku środkami transportu używanymi do przewozu lądowego lub przewóz morski zostaje wykonany między takimi dwoma takimi przewozami lądowymi.